Pierwsza z tych technik polega — mówiąc najogólniej — na stwier­dzeniu (za pomocą wymienionych już technik szczegółowych), czy i w ja­kich możliwie szczegółowo opisanych, ale tym razem różnych co do ro­dzaju przypadkach lub w przypadkach podobnych co do rodzaju, lecz zachodzących w równie szczegółowo opisanych różnych sytuacjach — sprawdza się dana hipoteza.Jedną z trudności, na którą natrafia wszelka naukowa obserwacja zachowania się ludzi (trudnością, z którą socjologowie starają się uporać na różne znane im sposoby), jest to, że ludzie świadomi tego, iż są obser­wowani, zachowują się inaczej niż wtedy, gdy nie są obserwowani lub nie wiedzą, że ich ktoś obserwuje.Druga technika (eksperymentu społecznego) — szczególnie trudna i często zawodna — polega na kolejnym zmienianiu poszczególnych ele­mentów przypadku i jego sytuacji przy zachowaniu pozostałych elemen­tów bez zmiany i obserwowaniu, jak na sprawdzanie się hipotezy wpływa zmiana każdego elementu.Klasycznym przykładem takiego eksperymentu — a zarazem niebez­pieczeństw, które się z nią łączą — jest sławny Hawthorne Experiment — por. [Roethlisberger… 1964] i odpowiedni fragment tego dzieła w polskim przekładzie [Wiedza o pracy 1959], Niekiedy eksperymeńt rzeczywisty można zastąpić „symulacją” polegającą na manipulowaniu zmiennymi pra­widłowo skonstruowanego modelu.