Przy ocenie skutków społecznych tego stanu rzeczy i zarysowujących się na ich tle postaw pracowników wobec pracy nie można jednak zapomi­nać, że w ciągu ubiegłych 30 lat przeciętna stopa życiowa wzrosła w za­sadzie na całym świecie i w bardzo wielu krajach jest obecnie znacznie wyższa niż u nas. A nie jesteśmy od tego świata izolowani. Toteż nasi pra­cownicy nie porównują (subiektywnie) swej obecnej sytuacji z własną sy­tuacją przed wojną ani nawet z poziomem życia osób, które przed wojną pełniły funkcje wykonywane przez nich obecnie, lecz z poziomem życia swych krewnych i znajomych wykonujących podobne czynności w krajach o  wyższej stopie życiowej. I tylko takie porównania wpływają na stopień ich zadowolenia ze swej sytuacji życiowej lub na stopień frustracji wystę­pującej na tym tle. Aby uznać całą wagę słów, że „wynikające stąd posta­wy ludności… stanowią jedną z poważnych trudności w rozwoju krajów słabo rozwiniętych w ramach gospodarki socjalistycznej” [Kalecki 1964, s. 40], trzeba też pamiętać, że zanim osiągnęliśmy aktualny, chyba trwale już wzrastający poziom wynagrodzeń realnych, mieliśmy za sobą długie lata poziomu bez porównania niższego i w dodatku okresy pogarszania się owej i tak bardzo złej sytuacji.